16 augustus 2014

Waarom ik wel over Oekraïne schrijf



Na een kwarteeuw  blijkt dat niet iedereen het beëindigen van de Koude Oorlog heeft verteerd. Er is dan ook veel veranderd sinds de val van de Berlijnse Muur in november 1989.
 
In tegenstelling met het Palestijns-Israëlisch conflict waar we een overvloed aan (meestal) eenzijdige informatie kregen, wordt veel minder gesproken en geschreven over de burgeropstand in Oekraïne. Nochtans is dat conflict voor Europa en dus ook voor België minstens even gevaarlijk.

De naweeën van de Koude Oorlog 


 

Na een kwarteeuw (zowat dezelfde tijd als er verliep tussen WO I en WO II) zijn de grenzen van de Russische invloedssfeer verder teruggedrongen naar het Oosten. Dat Poetin en een deel van de Russische elite het daarmee lastig hebben zou door het conflict in Oekraïne voor iedereen duidelijk moeten zijn. Toch blijkt men zich daar in Europa onvoldoende van bewust en dat kan wel eens ernstige gevolgen hebben voor onze welvaart.
 
In zijn overmoed heeft Europa gemeend dat het zomaar de vroegere Warschaupact landen kon inlijven. De val van de Berlijnse muur werd gevierd als een overwinning op het Sovjet-communisme. Een capitulatie van de Sovjet Unie waarvoor ze een prijs dienden te betalen: de ontmanteling van het Warschaupact (WP) en de versterking van de NAVO, het Transatlantisch bondgenootschap.
 
Van WO II wordt gezegd dat het een reactie was op de afstraffing van Duitsland door  de onverzoenlijke eisen van de overwinnaars. Zal ooit geschreven worden dat de eenzijdige geostrategische beslissingen van de VS en de Europese landen de oorzaak zijn van een nieuwe ‘koude oorlog’ of eventueel nog erger, een derde gewapend conflict met Rusland?
 
Na de implosie van de Sovjet-Unie haasten de vroegere WP-landen (de Baltische staten, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije) zich om lid te worden van de NAVO. Dat was veruit de meest prioritaire wens, want de dreiging van een Russische dominantie werd ook na de val van de Muur als heel reëel ervaren. Dat was alvast de grote overtuiging van al mijn collega’s defensieattachés uit deze landen. Een lidmaatschap van de EU was voor hen veel minder dringend. Toen heb ik mijn Tsjechische collega geantwoord dat de NAVO inderdaad belangrijk was voor de veiligheid, maar dat de EU kon zorgen voor meer welvaart. Of de EU nog in staat is om ook voor Oekraïne meer welvaart te brengen is vandaag veel minder evident.
 
Deze door Rusland als imperialistisch ervaren politiek veroorzaakte ook lokaal veel ongenoegen.  Dat er in de Russische grensgebieden, vooral in de Baltische staten en Oekraïne veel etnische Russen wonen, mocht geen hinderpaal zijn. De lokale banden met Rusland werden gemakshalve genegeerd en ook de ‘minorisering’ van de Russischtalige bevolking kon de euforie niet bederven. In Oekraïne was dat nochtans geen kleine minderheid, zo’n 40 % negeren is niet verstandig. De weigering om het Russisch als officiële taal te erkennen is niet alleen dom, het getuigt van minachting.

Een strategische keuze van de EU


 

Eind vorige eeuw botsten in de EU twee strategische visies. Aan de ene kant waren er de voorstanders van een verdieping van de Unie. Ze waren tegen een uitbreiding omdat dit de Unie zou doen verwateren. Aan de ander kant waren er de voorstanders van de uitbreiding. Een uitbreiding die perfect paste in hun visie dat Europa niet meer hoefde te zijn dan een economische unie met een zo groot mogelijke arbeids- en afzetmarkt.
 
Wij zouden niet voor niets Europa zijn mocht men daar geen compromis voor gevonden hebben. Uitbreiden én verdiepen tegelijk werd de nieuwe uitdaging. Na de invoering van de euro (Verdrag van Maastricht van 1992) kwam de uitbreiding er in 2004. Hoewel de euro reeds zorgde voor een EU met meerdere munten en dus minder ‘unie’, werden daar nog eens landen bij genomen die economisch bijlange nog niet op het peil stonden van de kernlanden. De recente financiële crisis drukte ons met de neus op de tekortkomingen van de huidige situatie. Het is duidelijk dat de bedenkers van dit dubbel spoor nog niet veel plezier beleefden aan hun voluntaristische keuze.
 
Welke rol de VS speelden in de besluitvorming tot uitbreiding van de EU is een ander onderwerp waar nog wel een en ander kan over geschreven worden. Ondertussen weten we wel dat de VS een (positieve) rol speelde in het tot stand komen van de EU.  Niemand die twijfelt dat ze ook vandaag nog altijd ‘vanuit de coulissen’ meebeslissen over het reilen en zeilen in Europa. Dat geldt uiteraard ook voor de crisis in Oekraïne.
 
De doorgevoerde uitbreiding, met alle verantwoordelijkheden die in geval van crisis ermee gepaard gaan, was nogal hoog gegrepen voor een Europa dat er niet eens in slaagde om een hechte politieke unie te worden. Het was voor de realisatie van deze strategische keuze afhankelijk van de VS want het ontbreekt de EU aan twee cruciale machtsinstrumenten: een geloofwaardige (afschrikwekkende) defensie en natuurlijke rijkdommen, meer bepaald energiebronnen.
 
Zonder een noemenswaardige defensie - ondanks de niet verwaarloosbare nationale defensiebudgetten – en een grote afhankelijkheid van externe energiebronnen kan Europa geen kordate geopolitieke strategie ontwikkelen. Daarenboven hangt de EU zowel monetair als economisch ‘vast aan’ (sommigen zullen schrijven ‘af van’) de VS. Door deze onhaalbare strategische dubbelkeuze degradeerde de EU zichzelf tot een machteloze toeschouwer die wel voluntaristische boodschappen de wereld in stuurt maar daarmee enkel de eigen onmacht kan verdoezelen.

Polarisatie versus goed nabuurschap


 

De denigrerende manier waarop men Poetin in de VS en Europa afschildert staat in schril contrast met de wijze waarop Duitsland de voorbije decennia streefde naar goed nabuurschap met Rusland. Wellicht werd deze toenadering niet zo geapprecieerd door de VS en was dat de reden waarom men de telefoon van Angela Merkel afluisterde. Een verlies van (een deel van) zijn Europese bondgenoten zou het aanzien van de VS als wereldmacht nog verder doen afkalven.
 
In elk geval kan men niet zeggen dat Rusland echt op het gaspedaal duwde in het Oekraïense conflict. Met de talrijke etnische Russen die er wonen heeft het zelfs een valabel argument om bezorgd te zijn over het lot van deze onderdrukte bevolkingsgroep. De enige kordate maatregel, de annexatie van de Krim,  was een volkomen normale reactie op de onlusten. Het volstaat om de geschiedenis van deze regio en het lot van de Krim-Tataren te lezen (hier). Rusland deed gewoon wat alle andere grootmachten in vergelijkbare omstandigheden zouden doen. Dat er op deze daad van agressie – want dat was het wel - slechts luid geblaf volgde, toonde aan dat zowel de VS als de EU beseften dat ze hierop moesten inbinden. Ook de VS zou dergelijke strategische positie nooit afstaan.
 
De vraag is of het conflict in Oekraïne een voldoende reden is om onze strategische keuze voor goed nabuurschap (de Duitse keuze) op te geven en te kiezen voor polarisatie (de VS keuze). Daarbij is het niet onbelangrijk te beseffen dat economische strafmaatregelen enkel twee van de drie partijen (de EU en Rusland) pijn zullen doen. De VS blijft grotendeels buiten schot, terwijl Duitsland, de voorstander van goed nabuurschap, nu het zwaarst zal getroffen worden. Wie neigingen heeft om hierin een afrekening te zien, kan wel enkele argumenten vinden.
 
In elk geval, zonder werkelijk een vuist te kunnen maken hebben we zelfs niet de keus om het politiek ‘hard’ te spelen. Wil de EU dat ooit kunnen moet het kiezen voor de uitbouw van een geloofwaardige defensie. Zonder deze inspanning is ons enig alternatief een goed nabuurschap waar we beiden, de EU en Rusland, bij winnen. De onderhandelingen over een handelsakkoord met de VS zullen ongetwijfeld duidelijk maken dat ook goede vrienden niet vallen voor onze ‘soft power’.
 
Ondertussen kunnen we alvast stoppen met klagen dat zowel vriend als vijand te weinig met ons rekening houden. Waarom zouden ze?

Oekraïne, een staat in ontbinding


 

Terwijl de media in België vooral focussen op de agressiviteit van Rusland en de rebellen, zijn er voldoende aanwijzingen dat ook het officiële Oekraïne in dit conflict mijlenver verwijderd staat van onze Europese waarden.
 
Toen Hitler in 1944 zijn Volkssturm oprichtte met mannen tussen 16 en 60 jaar was de hele wereld geschokt. Maar dat de Oekraïense regering vandaag precies hetzelfde doet en na de vijftigers nu ook zestigers oproept wekt zelfs de interesse niet van de westerse media.
 
Dat het Oekraïense leger zonder veel beperkingen klassieke artillerie inzet tegen steden waar de rebellen de macht over hebben, zorgt net zoals in andere conflicten waar men de mond wel van vol heeft, voor de dood van talrijke onschuldigen. Een vriend die vertrouwd is met de situatie ter plekke liet opmerken dat de vele honderdduizenden vluchtelingen (ook niet-Russen) voor 80 % de richting Rusland kozen en niet Kiev. Dat zegt veel over wat leeft onder de mensen in deze regio.

 

Een staat die zijn leger moet inzetten tegen zijn eigen bevolking is een staat in ontbinding.

 

Wanneer een Oekraïense journalist, Bogdan Burkovich op Hromadske.tv komt vertellen dat er in de pro-Russische Donbass regio teveel  mensen wonen die onproductief zijn en dus mogen vermoord worden wegens ‘overbodig’, lezen we hierover heel weinig. Pro-Kiev bronnen beweren dat deze uitspraak een ‘gemonteerde leugen’ is. Dat zou dan wel heel vervelend zijn voor de VS en Nederland die via hun ambassade in Kiev deze zender Hromadske.tv financieel ondersteunen.
 
Waar Europa eveneens blind voor blijft zijn de bedenkelijke figuren die aan de macht zijn in Kiev. Het minste dat we kunnen zeggen is dat er nogal wat ‘louche’ figuren aan de touwtjes trekken in een land waarvan corruptie zowat het voornaamste handelsmerk is. Onder meer de Dnipropetrovsk Clan laat zich weinig gelegen aan de problemen van de gewone mensen. Ze hebben slechts één doel: zichzelf verrijken en daartoe alle belangrijke politieke functies onder hun controle brengen en houden.
 
Dat het land niet eens zijn energiebehoeften kan betalen hoewel ze het Russisch gas krijgen aan een vriendenprijsje zegt veel over de lamentabele toestand van de economie. Dat ze spuwen op de hand die hen goedkope energie levert, klinkt ook bij ons vertrouwd. Dat alles belet Europa niet om voor deze Oekraïense oligarchen de rode loper uit te rollen. Wellicht geloofden ze hun eigen oren niet toen Guy Verhofstadt en zijn Nederlandse collega, VVD’er Hans van Baalen, hen in Kiev allerlei beloftes deden. Prof. Luc De Vos bestempelde hun optreden in HLN als ‘onvolwassen’. Voor wie De Vos beter kent is dat een streng oordeel, dat ik deel.
 
Ondertussen is het wel duidelijk dat Oekraïne helemaal niet klaar is voor een lidmaatschap van de EU. Maar toch vinden onze Europese verkozenen dat wij hen ten volle moeten steunen in een conflict waarvoor ze zelf verantwoordelijk zijn. Onze ‘vertegenwoordigers’ hebben er zelfs een handelsoorlog met Rusland voor over. Of worden we daartoe  gedwongen door de VS? Sommigen vinden een reden in het verleden en verwijzen naar de te grote toegeeflijkheid ten opzichte van Hitler indertijd. Mij lijkt dat fel overtrokken. Een escalatie van de economische sancties kan zelfs gevaarlijk zijn.

Kiezen voor de Duitse strategische visie


 

Wie een ‘oorlog’ begint moet op zijn minst weten welk eindresultaat hij hoopt te bereiken. Welnu, aan al die heldhaftige Europese politici heb ik daarover een eenvoudige vraag. Wat wilt u bereiken?
 
Dat Rusland de Krim teruggeeft? Forget it.
Dat Oekraïne zijn eigen bevolkingsgroepen respecteert in plaats van ze te willen vernederen? Prima, maar daarvoor moet men Rusland niet viseren maar Kiev.
Voorkomen dat Oekraïne uiteenvalt (uit schrik voor de eigen interne problemen)? Dat doe je niet door Kiev naar de mond te praten en ruzie te maken met Rusland.
 
Daarom mijn advies: doe helemaal niets. Op de eerste plaats omdat wij Oekraïne niets verschuldigd zijn. Vervolgens omdat Oekraïne eerst moet bewijzen dat ze onze steun waard zijn. En tenslotte, omdat we niet sterk genoeg zij om wat dan ook te forceren en dus altijd zullen verliezen naarmate het harder gespeeld wordt.   
 
In het slechtste geval (of het beste naargelang de invalshoek) zal Oekraïne dan uiteenvallen in twee afzonderlijke staten. Zal de etnische discriminatie verdwijnen en kan in beide nieuwe staten gewerkt worden aan een welvarende toekomst. Wie het dan beter zal doen zullen we  pas later weten, zoals dat ook het geval was met Tsjechië en Slowakije.
 
Voor mijn part is dat alvast een veel redelijker oplossing dan het zich amechtig vastklampen aan een staatsstructuur die zijn eigen burgers essentiële erkenning weigert en uiteindelijk als kanonnenvoer behandelt.


Pjotr